Ermeni tarihçi Ara Sarafian’ýn Talat Paþa’nýn Ermeni tehcirine dair tuttuðu kayýtlarý yorumladýðý kitabý Türkçe olarak yayýmlandý. Sarafian’la kitabý, tehcir ve Talat Paþa üzerine konuþtuk.
Gomidas Enstitüsü Direktörü, Ermeni tarihçi Ara Sarafian’ýn Talat Paþa’nýn Ermeni Soykýrýmý Raporu adlý kitabý Türkçe olarak yayýmlandý. Talat Paþa’nýn Ermeni tehcirine iliþkin tuttuðu verilerin yorumlandýðý kitaptan hareketle konuþtuðumuz Sarafian bianet’in sorularýný yanýtladý.
Kitabýnýzda Talat Paþa’nýn elindeki verileri deðerlendirirken nasýl bir sonuca ulaþtýnýz, bu veriler bize neyi gösteriyor?
Öncelikle Talat Paþa Raporu deðerlendirmemi sadece raporun kendisine dayandýrmadýðýný söylemem gerekir. Aslýnda raporun ham verilerinin kaynaðýný analiz ettim ve Talat Paþa Raporu’nu ciddi bir doküman olarak ele aldým. Rapora ve ilgili arþiv dokümanlarýna dayanarak Talat Paþa’nýn 1915 Ermeni tehcirinin mimarý olduðu sonucuna vardým. Tabii bu bir sürpriz deðil, bazý tartýþmalý kayýtlar bir süredir ortadaydý. Talat Paþa bir topluluðun tehcir emrini verdi ve yok edilmelerini denetledi. Kurbanlarý sadece katliama uðrayanlar ya da açlýktan ölenler deðil, bunlardan kurtulup baský altýnda yaþayanlardý da; Müslüman köylere daðýtýldýlar ve asimile edildiler. Talat Paþa’nýn verileri Ýstanbul dýþýndaki Ermenilerin 1914-1917 arasý yok olduðunu ve çok az bir kýsmýnýn Suriye ve Irak’taki bölgelere yerleþtirildiðini gösteriyor. Devletin amacý Ermenileri açýk bir biçimde katlederek ya da asimile ederek yok etmekti. Sonuç olarak Osmanlý arþivlerinin açýlmasýnýn Ermeni konusunu daha iyi anlamamýz için yeni olasýlýklar yarattýðýný görüyoruz.
Vardýðýnýz sonucu destekleyecek baþka bulgulara ulaþabildiniz mi? Nasýl oluyor da Murat Bardakçý Talat Paþa’nýn verilerini sizden bu kadar farklý okuyor?
Kanýt Talat Paþa’nýn raporudur ve Osmanlý bürokrasisinden geliyor. Bulabileceðimi umduðum en iyi kanýt muhtemelen bu. Kesinlikle daha fazla malzeme var ama ya kayboldu ya da henüz tasnif edilmedi. Ben Ermeni bakýþ açýsýna sahip görgü tanýklarýnýn ifadeleri, anýlar, günlükler ya da yabancý konsolos ve misyonerlerin raporlarý gibi alternatif kaynaklara baþvurmadým.
Talat Paþa’nýn raporu, kurtulan Ermenilerin aktardýklarýndan oluþan literatürden daha geniþ bir resim çiziyor. Örneðin alternatif kaynaklar Erzincan, Elazýð gibi doðu illerinde tehcirin sistematik katliamlara yol açtýðýný öne sürerken, Talat Paþa bize 1917′de bu bölgelerde ne kadar az Ermeni kaldýðý bilgisini verir.
Murat Bardakçý rapordaki verileri test etmiyor. Raporun nominal deðerini alýyor. Korkunç þeylerin olduðunun farkýnda ama bunun bir soykýrým olmadýðýnda ýsrarlý. Osmanlý devletinin Ermenileri sýnýrdýþý etmek istediðini, ama bir þeylerin yanlýþ gittiðini ve birçok insanýn kaybolduðunu iddia ediyor. Ardýndan tam olarak þöyle diyor: Bu çok sayýda Ermeni’nin kaybolmasý toplu katliam nedeniyle olmadý. Raporda gördüðü içeriði inkar ediyor gibi görünüyor.
Sonuç olarak önümüzde bir resim var. Osmanlý Ýmparatorluðu’nda 1915 öncesi Ermeniler 2000 topluluk halinde yaþýyorlardý; kiliseleri, okullarý vardý. Bazýlarý kentlerde; ama çoðunluðu küçük köylerde Türk ve Kürtlerle komþulardý. 1917 sonrasý bir düzineden daha az topluluk kaldý. Bunlarýn hepsi devlet tarafýndan tasfiye edildi.
Sizce Osmanlý tehcirle ne amaçlanýyordu? Talat Paþa’yý tehcirin planlayýcýsý olarak mý, uygulayýcýs