Համագումարի օրակարգը՝ հետևյալ հղումով

Սովետական Միության փլուզման գործընթացում Թուրքիա վերաճանաչեց իր արևելյան հարևան Հայաստանին: Թեև Թուրքիան Հայաստանի անկախությունը ճանաչած առաջին երկրների շարքում էր, նա տրամադրված չէր հաստատելու դիվանագիտական հարաբերություններ: Բացառությամբ Լենինականի/ Գյումրու եւ Կարսի միջև շաբաթը մեկ անգամյա ուղևորատար գնացքի, Սովետական Միության տարիներին անգամ Հայաստանի և Թուրքիայի սահմանները փակ մնացին: 1992 թ. Թուրքիան թույլատրեց Եվրոպայից պարենային օգնությունը Հայաստան հասցնել այդ երկաթուղային գծով: 1993 թվին Թուրքիան միակողմանի եւ ամբողջությամբ «կողպեց» Հայաստանի հետ իր ցամաքային սահմանը՝ ի պատասխան Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմին: Այդ ժամանակից ի վեր Կարս – Գյումրի գնացքները կանգնած են, ուղիղ առևտուրը և տեղաբնակների միջսահմանային գործունեությունը՝ արգելափակված: Փակ սահմանների քաղաքականությունը ուժի մեջ է մինչ այժմ:

Փակ սահմանը շարունակում է զգալի ազդեցություն ունենալ սահմանի երկու կողմի հասարակությունների կյանքի և ընդհանրապես տարածաշրջանի վրա՝ ներառյալ պատերազմական ճեղքը Սիրիայում, որը տուն է հանդիսանում բավական մեծ թվով ծագումով հայ բնակչության համար: Շրջափակման տնտեսական, քաղաքական սոցիալական և բնապահպանական հետևանքները տեսանելի են ամենուր: Եթե փակ սահմանի նպատակը Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորումն էր, ապա, թերևս, այն ունեցել է հակառակ ազդեցություն:

Այս խորհրդաժողովը նպատակ ունի անդրադառնալու « փակ սահմանի քաղաքականությանը»՝ դրա քաղաքական, տնտեսական, սոցիալական, բնապահպանական, մարդասիրական և տարածաշրջանային խնդիրների հետ, ինչպես նաև Կովկասում խաղաղության կառուցման հեռանկարներին: Հատկապես նպատակն է շեշտել հետևյալ հարցերն ու խնդիրները.

Ինչպիսի՞ ազդեցություն է ունենում փակ սահմանը սահմանամերձ շրջանների, սահմանից այն կողմ գտնվող բնակիչների տեսակետների և առօրյա կյանքի վրա: Իր հերթին, ինչպիսի՞ն կլինի բաց սահմանի ազդեցությունը նրանց վրա:

Սահմանի բացումը կծառայի՞ որպես տնտեսական զարգացման կատալիզատոր: Որո՞նք են տարածաշրջանային համագործակցության և ինտեգրման բաց թողնված հնարավորություններն ու հեռանկարները: Ինչպիսի՞ն կլինի տարածաշրջանի պատկերը 30 տարում, եթե ենթադրենք, որ կան բաց սահմաններ և, հավանաբար, ընդհանուր կամ ազատ տնտեսական գոտի:

Ինչպե՞ս կարող է սահմանն ազդել Կովկասի տարածաշրջանային ինտեգրացիային և համագործակցությանը: Ի՞նչն է եղել Թուրքիայի՝ Վրաստանի, Իրաքի, Սիրիայի և Նախիջևանի հետ «բաց դռների քաղաքականության» ազդեցությունը: Կարո՞ղ է բաց սահմանը հանդես գալ որպես կատալիզատոր՝ Կովկասում ժողովրդավարության համախմբման և որպես կայուն և անվտանգ էներգետիկ ու տրանսպորտային հանգույց նրա՝ Եվրոպային ինտեգրման համար: Սահմանների մասին խոսելիս ինչի՞ մասին ենք խոսում իրականում: Ի՞նչ է այն նշանակում տարածքի, քաղաքացիության, ինքնիշխանության, պատկանելիության, գլոբալիզացիայի, ազատության, իշխանության, էթնիկականության, ազգության և ինքնության տեսանկյունից:

Ինչպե՞ս են փակ սահմաններն ազդում շրջակայքի վրա: Ի՞նչն է ճարտարապետության, տրանսպորտի, քաղաքային և գյուղական պլանավորման, համայնքների, շրջակա միջավայրի, միգրացիայի վրա ունեցած ազդեցությունը:

Ի՞նչն է անվտանգությանն ուղղված սահմանային կառավարման ազդեցությունը սոցիալական հյուսվածքին: Իսկ ի՞նչ ասել կառավարման, ռազմական զորքերի, սահմանապահների մասին:

Սոցիալական քաղաքականության տարբերակները և փակ սահմանների համար նախաձեռնությունները որո՞նք են: Արդյոք կարո՞ղ են սպորտը, գեղարվեստական և մշակութային գործունեությունը և ուսանողների փոխանակման ծրագրերը դեր խաղալ:

Որո՞նք են լեզվի, գրականության և արվեստի մեջ սահմանահատումների օրինակները: Ինչպե՞ս է սահմանը վերարտադրվում որպես մշակութային ֆենոմեն: Ինչպե՞ս հատել սահմաններ:

Այսպիսի հարցադրումներ անելով՝ խորհրդաժողովը, այլ նպատակների թվում, նպատակ ունի նպաստելու բաց թողնված հնարավորությունների մասին միջսահմանային երկխոսությանը և խրախուսել խոչնդոտները վերացնելու և տարածաշրջանային համագործակցությանն ու ինտեգրացիային նպաստելու նախաձեռնությունները:

Խորհրդաժողովը, որին կմասնակցեն պատմության, քաղաքագիտության, տնտեսագիտության և տարածաշրջանային սոցիոլոգիայի ոլորտի հետազոտողներ և փորձագետներ, բաց է բոլորի համար, ովքեր կցանկանան ներկա գտնվել խորհրդաժողովին։

Խորհրդաժողովի աշխատանքային լեզուներն են անգլերենը, թուրքերենը և հայերենը (զուգահեռ թարգմանությամբ)։

Խորհրդաժողովը կցուցադրվի առցանց՝ www.hrantdink.org կայքում։

Խորհրդաժողովի նյութերը կհրապարակվեն գրքում, որը լույս կտեսնի 2015թ․-ին Հրանտ Դինք հիմնադրամի հրատարակչության կողմից։

Գիտական կոմիտե.
Ասաֆ Սավաշ Աքաթ (Բիլգի համալսարան, Թուրքիա)
Ալեքսանդր Իսկանդարյան (Կովկասյան ինստիտուտ, Երևան)
Զումրութ Իմամօղլու (Բահչեշեհիր համալսարան, Թուրքիա)
Ահմեթ Ինսել (Գալաթասարայ համալսարան, Թուրքիա)
Ռայմոնդ Կեվորկիան (Փարիզի համալսարան, Ֆրանսիա)
Ֆուաթ Քեյման (Սաբանջը համալսարան, Թուրքիա)
Ժիրայր Ջ. Լիպարիտիան (Միչիգանի համալսարան, պաշտոնաթող, ԱՄՆ)
Հ․ Նեշե Օզգեն (Միմար Սինան համալսարան, Թուրքիա)
Վոլկան Վուրալ (Թուրքիայի արդյունաբերության և բիզնես ասոցիացիա, Թուրքիա)
Թոմաս դե Վաալ (Carnegie Endowment for International Peace, ԱՄՆ)

Կազմկոմիտե.
Ջենգիզ Աքթար
Սիբել Ասնա
Սեչիլ Բահչե
Բուրջու Բեջերմեն
Իբրահիմ Բեթիլ
Դելալ Դինք
Բենան Էրես
Էթյեն Մահչուփյան
Էմել Մեմիշ
Սոլի Օզել
Օնուր Օզսոյ
Հ․ Նեշե Օզգեն
Աքըն Ուսուֆբեյլի
Ամբերին Զաման

In her welcoming address, Rakel Dink noted, “We want to overcome all borders that take people hostage and keep them away from their conscience.” Cengiz Aktar underlined that all the scientific researches and symposiums undertaken by the Hrant Dink Foundation up until now had focused on memory and conscience calling for reason and that this particular conference was also a platform to open eyes and channels to move forward. In his welcoming address, Prof. Dr. Onur Özsoy made an appeal and said “Let us open borders for peace and stability.” The historical background of the sealed border, the stories of people living in the border regions, and the “Nagorno-Karabakh conflict” – a barrier before the Turkey-Armenia normalisation process – were amongst the topics that were discussed in the first day of the conference.

The panel “Sealed Border and Neighbours” chaired by Ahmet İnsel as well as the panel “Sealed Border Beyond Neighbours” chaired by Soli Özel focused on the Nagorno-Karabakh conflict between Armenia and Azerbaijan and discussed the implications of the conflict on the Turkey-Armenia normalisation process. Thomas de Waal, senior associate at the Carnegie Endowment for International Peace and the author of the book “Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War” recently published in Turkish by the Hrant Dink Foundation Publications, pointed out to the importance of the conflict noting, “The Nagorno-Karabakh conflict which sealed Armenia’s border with two neighbouring countries is not a frozen conflict. On the contrary, it is a living conflict which continues to claim lives even today. If there is no peacedeal and if the tension escalates further, the conflict will have destructive consequences.”

In its second day, the Sealed Gate conference discussed possible cross-border economic cooperationopportunities as well as the socio-economic impact of the Turkey-Armenia border. The panel “Open Borders, Open Markets” chaired by Kemal Kirişci featured a presentation by Ussal Şahbaz from the Economic Policy Research Foundation of Turkey (TEPAV) who presented the opportunities offered by open borders for entrepreneurs. Zümrüt İmamoğlu from Bahçeşehir University Center for Economic and Social Research (BETAM) presented the findings of the “Research on the Socio-Economic Impact of the Turkey-Armenia Border” conducted by the Hrant Dink Foundation, BETAM and Social Research Center (SAM) and elaborated on the negative socio-economic impact of the sealed border in the region.

The panels “Open Borders, Open Minds” chaired by the journalist Amberin Zaman and the Director of the Armenian Communities of the Calouste Gulbenkian Foundation Razmik Panossian shed light on the cultural diversity of the border regions including their language and music.

The panel “Beyond Open Borders” chaired by Asaf Savaş Akat discussed the prospects of civil society dialogue and track two diplomacy between Turkey and Armenia in the context of the sealed border.

The last panel session of the conference “Sealed Gate : The Prospects of the Turkey-Armenia Border” was chaired by Marc Pierini, former head of the Delegation of the European Union to Turkey who is currently a visiting scholar to Carnegie Europe. The panel titled “The Prospects for Open Borders?” elaborated on the possibilities of local development initiatives that could help the region to realise its cross-border potential as well as possibilities for settlement of conflicts in the Caucasus.

The conference ended with an evaluation session that featured assessments on the prospects of the sealed Turkey-Armenia border by Cengiz Aktar, Board Member of the Hrant Dink Foundation and Salpi Ghazarian, the President of the Board of Directors of Civilitas Foundation – a think tank and media organisation based in Armenia. According to Aktar, “1915 drew mental borders and created a status quo; however the genie is already out of the bottle and one cannot put the genie back in the bottle”, whereas Ghazarian noted “We are aware that the last decade is different than the previous 90 years. We have to move forward and beyond the discourse of ‘We share the same food, we share the same culture’ and we need to undertake bigger steps.” While reminding the responsibility of states, the evaluation session emphasised that the only way to overcome borders is the contacts between the peoples of the two countries as well as efforts and demands in this respect.

The panel sessions of the conference Sealed Gate: Prospects of the Turkey-Armenia Border, held in Ankara University, Cebeci Campus, Aziz Köklü Conference Hall, were watched online by 1,920 people on the Foundation’s website www.hrantdink.org and will be uploaded to the YouTube channel of the Hrant Dink Foundation in the coming days.

Papers presented during the conference will be published in the form of conference proceedings by the Hrant Dink Foundation Publications in 2015.

Rakel Dink açılış konuşmasında, “İnsanları tutsak kılan, vicdandan uzaklaştıran her tür sınırları aşmak istiyoruz” derken, Cengiz Aktar, Hrant Dink Vakfı olarak bugüne kadar yaptıkları bilimsel araştırma ve sempozyumların hafıza, vicdan ve akla davete odaklandığını, Mühürlü Kapı konferansının da ufuk açıcı ve yol açıcı nitelikte olduğunu vurguladı. Prof. Dr. Onur Özsoy ise “İstikrar ve barış için sınırı açalım” konulu bir konuşma yaptı. Konferansın ilk gününde kapalı sınırın tarihi, sınıra dair insan hikâyeleri ve Ermenistan-Türkiye arasındaki normalleşme sürecinin önünde bir engel olarak ‘Karabağ sorunu’, öne çıkan konulardı.

Ahmet İnsel’in yönettiği ‘Kapalı Sınır ve Komşular‘ ve ardından Soli Özel’in başkanlık ettiği ‘Kapalı Sınır ve Küresel Bağlam‘ oturumlarında, Azerbaycan’la Ermenistan arasındaki Karabağ meselesi ele alınırken, sorunun Türkiye-Ermenistan normalleşme sürecine etkileri tartışıldı. Hrant Dink Vakfı tarafından Türkçeye kazandırılan ‘karabağ: Barış ve Savaş Süreçlerinde Ermenistan ve Azerbaycan‘ kitabının yazarı,Carnegie Uluslararası Barış Vakfı Kafkasya Uzmanı Thomas de Waal, “Ermenistan’ın iki ülkeyle arasındaki sınırı kapatan Karabağ konusu, donmuş bir mesele değil, aksine, hâlâ insanların uğruna hayatını kaybettiği bir sorun. Eğer barış sağlanmaz ve bir gün tansiyon daha da yükselirse sonuçları çok yıkıcı olacaktır” dedi.

Konferansın ikinci gününde, Türkiye-Ermenistan sınırının sunacağı kalkınma ve ekonomik işbirliği fırsatları ve sosyo-ekonomik etkileri tartışıldı. Kemal Kirişci’nin yönettiği ‘Açık Sınırlar, Açık Pazarlar‘ oturumunda söz alan Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı’ndan (TEPAV) Ussal Şahbaz, sınırın açılması halinde girişimcilerin önünde ne gibi fırsatların bulunduğunu açıkladı. Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi’nden (BETAM) Zümrüt İmamoğlu ise Hrant Dink Vakfı, BETAM ve Sosyal Araştırmalar Merkezi (SAM) tarafından yürütülen ‘Türkiye-Ermenistan Sınırının Sosyo-Ekonomik Etkileri‘ başlıklı araştırmanın bulgularını paylaşarak, iki ülke arasındaki kapalı sınırın bölge üzerindeki olumsuz sosyo-ekonomik etkilerini gözler önüne serdi.

Gazeteci Amberin Zaman ve Kalust Gülbenkyan Vakfı Başkanı Razmik Panossian’ın moderatörlüğünde yapılan ‘Açık Sınırlar, Açık Zihinler‘ panellerinde, sınır bölgesinin kültürel çeşitliliğini gösteren, dil ve müzik temalı tartışmalarla konferansı zenginleştirdi.

Asaf Savaş Akat’ın yönettiği ‘Sınırları Aşanlar‘ oturumundaysa, kapalı sınır bağlamında Türkiye-Ermenistan arasındaki sivil toplum diyaloğu ve halk diplomasisinin neler vaat ettiği tartışıldı.

Mühürlü Kapı: Türkiye-Ermenistan Sınırının Geleceği Konferansı’nın son oturumu, Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu eski başkanı olarak görev yapan, Carnegie Uluslararası Barış Vakfı’da uzman olarak çalışmalarına devam eden Marc Pierini tarafından yönetildi. ‘Açık Sınırlar İçin Nasıl Bir Gelecek?‘ başlıklı panelde, sınır ötesi potansiyeli hayata geçirebilecek yerel kalkınma hamleleri ve Kafkasya’daki uyuşmazlıkların çözümü için olasılıklar değerlendirildi.

Hrant Dink Vakfı Yönetim Kurulu Üyesi Cengiz Aktar ile Ermenistan merkezli düşünce ve medya kuruluşu Civilitas Vakfı Yönetim Kurulu Başkanı Salpi Ghazarian’ın değerlendirmeleriyle sona eren konferansta, kapalı olan Ermenistan-Türkiye sınırının geleceği derinlemesine ele alındı. Aktar, “1915 zihinsel sınırlar çizdi ve bir statüko yarattı ama artık cinler şişeden çıktı ve bir daha asla geri girmeyecekler” derken, Ghazarian, “Son 10 yılın daha önceki 90 yıldan farklı olduğunun bilincindeyiz. ‘Aynı yemekten bizde de var, aynı kültürü paylaşıyoruz’ aşamasını geçtik, bundan yararlanmalı, daha büyük adımlar atmalıyız” diye konuştu. Devletlerin sorumlulukları hatırlatılırken, sınırları aşacak yegâne yolun iki halk arasındaki temasların, çaba ve taleplerin olduğuna vurgu yapıldı.

Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Cebeci Kampüsü’ndeki Aziz Köklü Salonu’nda gerçekleştirilen ve yaklaşık 1.920 kez www.hrantdink.org adresinden canlı takip edilen Mühürlü Kapı: Türkiye-Ermenistan Sınırının Geleceği Konferansı’nın tüm oturumları, önümüzdeki günlerde Hrant Dink Vakfı’nın YouTube kanalından üç dilde izlenebilecek.

Konferansta sunulan tebliğler, 2015 yılı içerisinde Hrant Dink Vakfı Yayınları tarafından yayımlanacaktır.